Miejscowość , ulica Opis
Gniew, Plac Grunwaldzki
Najcenniejszy w województwie pomorskim i największy zespół zabytkowych kamienic. Historia niektórych z nich sięga nawet XIV wieku. Przebudowane w XVIII wieku, zachowały gdzieniegdzie jeszcze stropy belkowe, stolarkę okienną oraz cenne elementy wyposażenia takie jak klatki schodowe z dekoracyjnymi balustradami czy drzwi płaskorzeźbione z ozdobnymi okuciami i mosiężnymi gałkami pochodzącymi z tego okresu. Tym, co absolutnie wyróżnia Gniew spośród innych miast i miasteczek Pomorza, są datowane na XV wiek "gniewskie leby", czyli świetnie zachowane domy podcieniowe znajdujące się po zachodniej stronie rynku. ...
W centralnej części placu usytuowany został ratusz miejski, wykorzystywany obecnie przez Urząd Miasta. Ta zbudowana na przełomie XIV i XV wieku budowla pierwotnie stanowiła czworoboczny obiekt z wewnętrznym dziedzińcem, wieżą i kramami w przyziemiu. W 1920 roku, prowadząc na terenie pobliskiego Powiśla akcję propagandowo ? agitacyjną poprzedzającą plebiscyt w sprawie włączenia tego obszaru do Polski, Gniew odwiedzili poeta Jan Kasprowicz oraz pisarz Stefan Żeromski. Spotkali się oni wówczas w ratuszu z pierwszym starostą powiatu gniewskiego Franciszkiem Czarnowskim. Dziś, do najstarszych części gmachu należą piwnice i przyziemie. Wejście do ratusza prowadzi przez stylowy podcień. W północno-wschodnim narożniku rynku obejrzeć można zabytkową studnię-pompę z 1873 roku
ul. Piłsudskiego
W okazałej rogowej kamienicy na tej ulicy mieściła się niegdyś firma ?polskiego króla?, prezesa Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, działacza na rzecz polskości Jana Andrzeja Kleina. Przedsiębiorstwo prowadziło handel towarami kolonialnymi, żelazem, zajmowało się także fabrykacją likierów. Do sklepu przylegała przestronna restauracja, wokół której skupiało się życie polskiej ludności.
ul. Kościuszki
Komisariat Policji.
Budynek Ochotniczej Straży Pożarnej, której początki w Gniewie sięgają końca XVIII wieku. W 1849 roku zreorganizowano dotychczas istniejącą straż, powołując Gniewskie Towarzystwo Przeciwpożarowe i Ratownicze (Mewer - Feuer Rettungs Verein). W 1856 roku wzniesiono nową remizę i wieżę obserwacyjną. Rada Miejska dnia 06 lutego 1897 roku zatwierdziła nowy statut, który zobowiązywał do służby wszystkich zdolnych do pracy mężczyzn. Straż otrzymała wówczas nową nazwę - Ochotnicza Straż Pożarna (Freiwilligen Feuerwehr) w Gniewie.
Droga krajowa Nr 91
Most na Wierzycy
Wierzyca jest drugą po Wdzie co do długości rzeką Kociewia. Łączy Kaszuby z Kociewiem, przepływa przez Starogard Gdański, Pelplin i Gniew. Ma długość 151 km, a różnica wysokości pomiędzy źródłami a ujściem wynosi 174 m. Jej źródła znajdują się na Kaszubach na wysokości 240 m n.p.m. na przedpolu Wzgórz Szymbarskich ze szczytem Wieżyca. Głównymi jej dopływami są Wietcisa, Piesienica, Węgiermuca i Janka (Jonka). Jest to typowa rzeka pojezierna, silnie meandrująca, tworzy niezliczoną ilość pętli i stanowi coraz bardziej popularny szlak kajakowy wyposażony w dobrą infrastrukturę, w tym liczne miejsca postoju i wypoczynku.
Nad Wierzycą, między Pelplinem a Gniewem we wczesnym średniowieczu nastąpił silny rozwój osadnictwa, o czym świadczą licznie występujące wzdłuż rzeki grodziska. W IX wieku podróżnik, zwany Geografem Bawarskim, określił ziemie nad Wierzycą ?Verizane Civitate?. Już od średniowiecza rzeka była wykorzystywana dla celów gospodarczych. Powstawały więc spiętrzenia, przy których budowano młyny. Najbliższy założony przez Krzyżaków znajdował się w Brodzkich Młynach. W średniowieczu Wierzyca była rzeką graniczną pomiędzy ziemią gniewską a ziemią tymawską. W 1673 roku swą podróż Wierzycą na odcinku Gniew ? Pelplin w łodzi weneckiej odbył Jan III Sobieski. W pierwszej połowie XIX wieku, w wyniku prac regulacyjnych Wisły, ujście rzeki przesunięto dalej na wschód. W XIX i XX wieku nad Wierzycą, w miejscu dawnych młynów, budowano elektrownie wodne.
Nicponia
Nicponia to dawna wieś karczemna powstała w XVIII w. na przedmieściu Gniewa. W źródłach pisanych pojawia się po raz pierwszy ok. 1790 r. jako Nitzponie, a następnie Nicponia (1886). Jest to nazwa humorystyczna typowa dla nazw karczem i osad karczemnych. Pierwotnie siedlisko wsi usytuowane było w pobliżu osady Nowy Dwór i tzw. Katzerkampe. Wieś rozwinęła się w XIX i XX w. Powstało wtedy wiele dużych domów mieszkalnych i usługowych, cukrownia, do której doprowadzono kolejkę wąskotorową. Przez wieś wybudowano drogi bite do Opalenia (1891 )i z Bydgoszczy przez Nicponię do Królewca (1824-1830). W zachodniej części wsi znajdowały się tereny ćwiczeń i strzelnice dla jednostki wojskowej z Gniewa. Od 1922 r. w Nicponi mieszkał gen. Karol Trzaska ? Durski, marszałek polny austriacki, komendant Legionów Polskich, członek Rady Wojennej. We wsi znajduje się pałac z XIX w., budynek administracyjny dawnej cukrowni, budynki mieszkalne z XIX i XX wieku, pozostałości strzelnic wojskowych z XX w. i pomnik poległych jeńców z okresu II wojny światowej.
Tymawa
Tymawa to malowniczo położona wieś wśród pięknych nadwiślańskich wzgórz, które Jan III Sobieski nazywał Alpami Tymawskimi. W źródłach pisanych jej nazw pojawia się po raz pierwszy w 1224 r. Jest to prawdopodobnie pierwotna słowiańska nazwa wodna odnosząca się do rzeki lub strumyka. To tutaj osadzony został jedyny na ziemiach polskich tajemniczy zakon cystersów z hiszpańskiej Calatravy. W dokumentach z XIII w. mowa jest o czterech zakonnikach- rycerzach: mistrzu Florentinusie oraz braciach Herbercie, Konradzie i Magnusie. Zakonnicy, oprócz działalności misyjnej, zajmowali się uprawą winorośli. Ich gród wraz z winną górą znajdował się w miejscu obecnego kościoła parafialnego. W 1305 r. Tymawa wraz z częścią ziemi została przejęta przez Krzyżaków, którzy posiadali ją do 1464 r. Po powrocie do Polski wieś weszła w skład starostwa gniewskiego. Kościół parafialny p.w. Michała Archanioła został wybudowany w XVII w. W Tymawie urodził się Alfons Schultz ? kapłan, działacz społeczny, założyciel wielu organizacji , senator RP, zginął śmiercią męczeńską w obozie w Stutthofie.
Jelenica
Wieś urokliwie położna wśród wzgórz ze starymi sadami owocowymi.
We wsi wjazdy do przysiółków Rzym i Trzy Króle. Twórcą tej nazwy był proboszcz Tymawy z okresu międzywojennego. Przyczyna była dość prozaiczna, proboszcz miał problemy z informowaniem mieszkańców choćby o tym, jak będzie chodził po kolędzie. Zagrody były porozrzucane, więc postanowił małe osady nazwać. Trzy domy za Tymawą, ale pozostające w granicach wsi nazwał Betlejem. Inne trzy położone bliżej Jelenicy obdarował mianem Trzech Króli. Osadę położoną w malowniczej dolinie nazwał Rzymem. Te nazwy utrwaliły się w tradycji i przeszły do nazewnictwa urzędowego
Jeleń Wieś założona nieopodal jeziora pod koniec XIII wieku. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych pojawiła się ok. 1400 roku jako Yelin, od 1642 roku Jeleń. Obecnie w jej skład wchodzi kilka osad i przysiółek (Jeleń Królewski, Milanowo, Jelenica, Gaj). Po zakończeniu wojny trzynastoletniej miejscowość należała do starostwa gniewskiego. W XVI wieku Jeleń był własnością królewską, w której na czterech łanach gospodarował sołtys, prowadziło działalność dwóch karczmarzy i czterech zagrodników, pracujących na miejscowym folwarku. Na początku XX wieku Klemens Piłat założył jednostkę ochotniczej straży pożarnej, która swoją siedzibę miała w małym budynku nad brzegiem jeziora. W tym czasie wzniesiono także szkołę, w której w latach 1906?1907 przeprowadzono strajk przeciw germanizacji w szkole. Wieś jeszcze przed I wojną światową została podzielona na Królewski Jeleń i Szlachecki Jeleń. Po I wojnie zostały one połączone w jedną miejscowość. We wsi znajdowała się gospoda ze sklepem spożywczym, dwóch kowali i jeden kołodziej. Młyn, który stał tuż przy wjeździe do wsi po I wojnie groził zawaleniem i został rozebrany. Aleję we wsi Jeleń mieszkańcy zwą aleją miłości. W ramach programu ?Drogi na natury? w alei prowadzone są prace pielęgnacyjne, sadzi się nowe drzewa.
