Wyruszamy ponownie na Nizinę Walichnowską, obejmującą obszar lewej strony pradoliny Wisły, od wsi Ciepłe w gminie Gniew do wsi Rybaki w gminie Subkowy, malowniczą krainę rozciągająca się wzdłuż wału wiślanego. Przez długie wieki każdej wiosny, nierzadko też latem, mieszkańcy musieli bronić się przed powodzią. Wysiłek nie zawsze był skuteczny, woda zabierała wówczas mieszkańcom dobytek, a czasem i życie. Jednak ludzie ci, z uporem, determinacją i ogromną pracowitością wyrywali Wiśle kawałek po kawałku swoje miejsce do życia. Dzisiejsza Nizina Walichnowska to obszar o długości 15 km...
i szerokości od 3,5 do 6,5 km chroniony wałami przeciwpowodziowymi o powierzchnie 4664 ha. Osadnictwo na Nizinie Walichnowskiej zaczęło się jeszcze pod koniec pierwszego tysiąclecia, gdy ludzie budowali swe ubogie domostwa na wyżej położnych terenach południowej części niziny. W 1276 roku książę Sambor oddał Nizinę Walichnowską Krzyżakom. Nowi zarządcy przysłużyli się tej ziemi, stawiając na niej pierwsze groble chroniące przed wodami Wisły. Także w czasach Rzeczpospolitej wniesiono wiele w rozwój systemu hydrotechnicznego. Stało się to za sprawą Wspólnoty Wałowej Niziny Walichnowskiej, powstałej 24 lipca 1590 roku dzięki inicjatywie holenderskich osadników - mennonitów. Dzięki ich nowoczesnej wiedzy melioracyjnej i hydrotechnicznej udało się zbudować jednolity system przeciwpowodziowy przebiegający przez cały teren Niziny. Ślady tego wału istnieją do dziś ? jest to m.in. szosa w Polskim Gronowie. Prawo wałowe wspólnoty potwierdził 8 stycznia 1591 roku Zygmunt III Waza, zaś w 1693 roku król Jan III Sobieski, wcześniej starosta gniewski, podniósł je do rangi prawa ustawowego. Wspólnota przetrwała blisko 300 lat, wyprzedzając znacznie inne tego typu formy samoorganizacji życia społecznego na terenie dzisiejszej Polski. Mimo tych działań Nizinę wielokrotnie nawiedzały potężne powodzie. Jak częste było to zjawisko obrazuje XIX wiek, kiedy w stosunkowo krótkim okresie kilkukrotnie dochodziło do przerwania wału ? w 1804, 1813, 1816, 1829 i 1830 roku oraz najdotkliwsza w skutkach, powódź z 1855 roku, kiedy Nizina wyglądała jak morze, a poziom wody 1,5 m powyżej terenu utrzymał się aż 6 tygodni. Prawdziwym przełomem w walce z żywiołem stała się budowa w 1890 roku stacji pomp o wiele mówiącej nazwie "Nadzieja" w Rybakach. Wraz z pozostałymi pompami ?Zgoda? w Międzyłężu oraz ?Pokój? w Rybakach zapewniają bezpieczeństwo Nizinie, a same w sobie stanowią jedne z cenniejszych zabytków hydrotechniki w Polsce.
Małe Walichnowy - do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Małe Walichnowy. We wsi zachował się cmentarz menonicki. Szkoła podstawowa została wzniesiona na początku XX wieku. W niewielkiej odległości od szkoły w Małych Walichnowach, na końcu polnej drogi, wzdłuż której rosną wiekowe brzozy, pośród pól stoi pochodzący z XIX w. będący w dość kiepskim stanie dworek. Jest to dom gospodarza i zarazem Starosty Wałowego Niziny Walichnowskiej Petera Rudolfa Dirksena, autora opracowania "Kronika Związku Wałowego Niziny Walichnowskiej". Dzieło to jest kompetentną analizą zagrożeń i działań związanych z gospodarką wodną Niziny.
Starosta Dirksen przyczynił się m.in. do podwyższenia wałów wiślanych do wysokości 10,5 metra, budowy w latach 1878 - 1895 nowego odcinka wału łączącego Wielkie Walichnowy i Nowy Międzyłęż, przebudowy śluzy w Rybakach oraz budowy strażnic wałowych. To wszystko doprowadziło do tego, że Wiśle "wyrwano" aż 44 tys. ha, dzięki czemu można było spokojnie uprawiać rolę, bez obaw o powodzie.
W 1909 roku mieszkańcy Niziny Walichnowskiej wznieśli Dirksenowi pomnik zwieńczony tablicą z brązu, który w 1920 roku zburzono i odbudowano w 1939 roku. Jednak podziurawiona od kul tablica zginęła w 1945 roku, a w końcu na pomniku w 1985 roku umieszczono tablicę poświęconą pomordowanym w czasie II wojny światowej mieszkańcom niziny. W 2006 r. na pomniku umieszczono pamiątkową tablicę poświęconą zasługom starosty Związku Wałowego Niziny Walichnowskiej
Międzyłęż
Znajduje się tutaj nieczynny cmentarz mennonicki z dość dobrze zachowanymi nagrobkami, na których widnieje ornamentyka z gaszonymi pochodniami skierowanymi w dół (symbol gasnącego życia) i makówkami (symbol snu wiecznego)
Unikatowe stacje pomp
Nizina Walichnowska może poszczycić się stacjami pomp, będącymi jednymi z cenniejszych zabytków hydrotechniki w Polsce. Pochodzące z początku XX wieku pompy i silniki bezawaryjnie pracują do dzisiaj i zapewniają bezpieczeństwo Nizinie. Funkcję przepompowywania wody na wyższy poziom spełnia stacja pomp ?Zgoda? w Międzyłężu. Jej zadaniem jest przepompowywanie wody z Kanału Granicznego do wyżej płożonego Jeziora Peplińskiego. Znajdują się tam dwie pompy, każda o wydajności 2 m3 / sek., wyprodukowane w firmie Ascherslebener Maschienenbau Akt. Ges. w roku 1913. Stacja otrzymała swą nazwę od zgody, którą zawarto z posiadaczami ziemskimi z wysoczyzny, którzy to wcześniej odmawiali współfinansowania zakupu urządzenia. Woda z Jeziora Pelplińskiego trafia do Wisły. Jeżeli poziom wody w Wiśle jest niższy niż poziom w Jeziorze Pelplińskim nadmiar wody zostaje odprowadzany poprzez pompę ?Pokój? w Rybakach. Jej wydajność wynosi 2 m3 / sek. Prawdziwą perełką wśród tych urządzeń jest jednak stacja pomp ?Nadzieja? w Rybakach, która usuwa nadmiar wody w Jeziorze Pelplińskim przy wysokim stanie wody w Wiśle. Nie istnieją już wprawdzie pierwsze, napędzane parą, urządzenia, ale oryginalna pompa i silnik elektryczny firmy Ascherslebener Maschienenbau Akt. Ges. wyprodukowane w 1914 r. służą do dzisiaj. Po bardzo śnieżnych zimach silnik i pompa pracują pół roku bez przerwy. Wydajność pompy wynosi 3 m3 / sek. Warta wspomnienia jest także trzecia stacja w Wielkich Walichnowach, jej zadaniem jest odwodnienie ok. 200 ha. Pompa o wydajności 200 l / sek. pompuje wodę do Jeziornika , jednego z czterech kanałów Niziny.
