Trasa rowerowa Gniew- Ciepłe- Gronowo ? Wielkie Walichnowy
Wyruszamy z Placu Grunwaldzkiego, kierując się w ulicę Sobieskiego, która dawniej nosiła nazwę Malborskiej. Po naszej prawej stronie znajduje się budynek dawnego sądu grodzkiego. Jest to imponujący swą wielkością budynek, który powstał w latach 1907- 1908, ale swą formą nawiązuje do stylu gotyckiego. Sklepienie, które znajduje się na klatce schodowej dźwiga granitowy filar, podobnie jak na zamku w Malborku. Obiekt projektował miejscowy architekt Artur Schultz, a wybudowała go gniewska firma Ericha Obucha. Tuż za budynkiem znajdowało się dawniej więzienie. Przed nim natomiast usytuowany jest mały park, w którym niegdyś znajdował się staw będący pozosta...
łością po fosie miejskiej. Naprzeciw sądu widzimy pozostałości Bramy Malborskiej oraz dobrze zachowane mury obronne.
Przy wyjeździe z ulicy Sobieskiego, skręcamy w prawo w ulicę 27 stycznia. Po lewej stronie mijamy nowoczesne zabudowania zakładu ?Fama? oraz gimnazjum, zbudowane na w latach 1904-1905. Za szkolnym parkingiem stoi budynek mieszkalny, w którym przed II wojną światową mieściła się niemiecka szkoła powszechna, zbudowana w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Jadąc dalej mijamy osiedle domków jednorodzinnych. Teren ten przed wojną nazywany był Dybowem.
W odległości około 1 km od Gniewu po prawej stronie mijamy wybudowaną w 2005 r. oczyszczalnię ścieków oraz Centrum Edukacji Ekologicznej ?Heliantus?. Ze wzgórza Czubatka rozciąga się piękna panorama Wisły.
Przed nami wieś Ciepłe z wczesnośredniowiecznym grodziskiem, użytkiem ekologicznym ?Nadwiślański Parów?.
We wsi skręcamy w prawo, zjeżdżając z dosyć stromego wzniesienia, znajdziemy się na Nizinie Walichnowskiej - obszarze lewej strony pradoliny Wisły. Od wsi Ciepłe w gminie Gniew do wsi Rybaki w gminie Subkowy, ta malownicza kraina rozciąga się wzdłuż wału wiślanego. Dzisiejsza Nizina Walichnowska to obszar o długości 15 km i szerokości od 3,5 do 6,5 km chroniony wałami przeciwpowodziowymi o powierzchnie 4664 ha.
Następna miejscowość na trasie to Polskie Gronowo - wieś na Nizinie Walichnowskiej, która w źródłach pisanych pojawiła się w 1565 roku jako Grunowo, Gronowo 1624 rok. Jednocześnie występowała nazwa niemiecka Grunhof i jej tłumaczenie Zielony Dwór. Nieznane są dzieje wsi we wczesnym średniowieczu. Ponownej lokacji osady dokonali Krzyżacy w II poł. XIV wieku. Po wybudowaniu pierwotnych wałów na terenach zabranych Wiśle utworzono folwark należący do starostwa gniewskiego. Na polach blisko Gronowa rozegrała się w dniach od 22 września do 1 października 1626 roku bitwa pomiędzy wojskami polskiego króla Zygmunta III Wazy oraz Gustawa I Adolfa króla szwedzkiego. Sprowadzeni w XVII wieku mennonici zaczęli zagospodarowywać nowe tereny. Po ukończeniu budowy obecnego wału w 1855 roku nastąpił dalszy rozwój terytorialny Gronowa. W ten sposób zaczęły powstawać nowe osady, którym nadano odrębne nazwy Wielkie Gronowo, Polskie Gronowo i Małe Gronowo. We wsi można zobaczyć pozostałości dawnego budownictwa, cmentarz mennonicki oraz resztki dawnych wałów.
W latach 1984?2004 z inicjatywy ówczesnego proboszcza parafii w Gniewie ks. Bogdana Przybysza oraz dzięki wielkiemu zaangażowaniu mieszkańców Gronowa wybudowana została kaplica pw. św. Maksymiliana Kolbe. Poświęcił ją 6 września 2004 roku ks. bp pelpliński Jan Bernard Szlaga
Za Polskim Gronowem warto skręcić do miejscowości Kuchnia, założonej na kępie wiślanej położonej pomiędzy łożyskiem Wisły a jej odnogą zwaną Borawa. Nazwa pojawiła się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1624 i 1664 roku ?Pastwiska Kępa alias Kuchnia?. Jest to pierwotna nazwa toni na Wiśle obfitującej w ryby. W średniowieczu pełniła prawdopodobnie funkcję osady obronnej. Znajdowały się tam pastwiska należące do komturstwa gniewskiego, a następnie do starostwa gniewskiego. Kuchnia przestała być osadą na wyspie po wybudowaniu wału przeciwpowodziowego w 1855 roku. Wówczas zaczęła się też tworzyć stała osada.
Warto wspomnieć, że zwrotkę temu miejscu poświęcił Sebastian Klonowic w swym utworze pt. ?Flis? wydanym w Krakowie w 1595 roku: "Poniżej Gniewa przy długim ostrowie, Popłyniesz, kuchnią zowią go flisowie, Choć tam kuchmistrza nie masz ni kucharzy, Nic się nie warzy" Wał przeciwpowodziowy oddzielający Kuchnię od Wisły został wybudowany w latach 1845 ? 1855.
Borawa ? odnoga Wisły, dawniej odcinająca osadę Kuchnia od lądu. Po wybudowaniu nowego wału w 1855 roku Borawa została odcięta od Wisły. Pozostałością jest zachowane starorzecze na zachód od wsi.
Następna miejscowość na trasie to Wielkie Walichnowy. Jest to wieś ulicówka. Pierwszy raz w źródłach pisanych pojawiła się w 1399 roku jako Valkenow, Walichnowy 1624 rok. Miejscowość i parafię założyli w XIV wieku Krzyżacy. Od 1464 roku należała do starostwa gniewskiego. Wieś wielokrotnie nawiedzana była przez powodzie, których poziom obrazuje tablica znajdująca się w kruchcie kościoła. Podczas wojny trzynastoletniej w 1458 roku na Wiśle w rejonie Wielkich Walichnów doszło do potyczki pomiędzy statkami polskimi i krzyżackimi.
Kolejne ważne wydarzenie miało miejsce w 1626 roku, kiedy pomiędzy Wielkimi Walichnowami a położoną na południe miejscowością Ciepłe, doszło do bitwy polsko ? szwedzkiej zwanej ?Bitwą dwóch Wazów?.
We wsi znajduje się m.in. zabytkowy kościół pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela, zawierający części kościoła gotyckiego z XIV wieku, cmentarz parafialny ze starymi nagrobkami, cmentarz menonicki i pochodząca z połowy XIX wieku zabytkowa podcieniowa kuźnia. Tym, co ją wyróżnia, są także ustawione z czterech stron świata tablice, będące repliką tablic postawionych w Wielkich Walichnowach na początku XVIII wieku przez proboszcza ks. Marcina Augustyna Szelę, autora ?Kroniki Walichnowskiej? (dwutomowego dzieła, w którym relacjonuje dzieje Niziny w latach 1693?1728). Tablice ks. Szeli to swoiste zaklęcia, mające uchronić wieś przed nieszczęściami, gdyż na każdej z nich zamieszczona została prośba o opiekę.
Latem 2015 r. w stawie znajdującym się blisko kościoła znaleziono czarny dąb. Badania ustaliły, że drzewo rosło już w 930 r. Wysmukły pień drzewa wskazuje, że rosło ono w gęstym lesie łęgowym, który pierwotnie pokrywał całą nizinę. Na skutek licznych powodzi drzewo przewróciło się i przeleżało w mule kilkaset lat.
Cmentarz mennonicki W XVII wieku, na fali ruchów kontrreformacyjnych, z terenu północnych Niemiec i Holandii na Nizinę Walichnowską przybyli uchodźcy religijni, mennonici ? odłam protestanckiego ugrupowania powstały w XVI wieku w Fryzji (Niderlandy), w wyniku działalności Menno Simonsa (1496 ? 1561).
Kraina ta stała się dla nich azylem, a jednocześnie, ze względu na ich nowoczesną wiedzę melioracyjną i hydrotechniczną oraz doświadczenia w walce z wodnym żywiołem, mocno przyczynili się do jej rozwoju. Mennonitów cechowały pracowitość, skromność i umiłowanie porządku. Ich wiara nie pozwalała im też zawierać małżeństw z osobami spoza własnej gminy, dlatego wraz z wyprowadzeniem się ostatniej z rodzin, mennonici na zawsze zniknęli z Niziny.
Jedynymi śladami ich bytności na tym terenie są cmentarze znajdujące się w Małych Walichnowach, Polskim Gronowie, Międzyłężu oraz Wielkich Walichnowach.
