Charakteryzuje się typowym krajobrazem polodowcowym, ukształtowanym w okresie 70.000 - 10.000 lat temu - wzgórza morenowe (najwyższe wzniesienie Osowa Góra dochodzi do 13 2 m n.p.m.), drumliny (małe, eliptyczne pagórki) i ozy (podobne do nasypów kolejowych - powstałe w szczelinach lodowca). Znajduje się tu część najdłuższego w Polsce ozu Bukowo-Mosińskiego o długości 374 km oraz wydmy i rynny (wyżłobione przez lodowiec Gruzdy), Lemy (owalne w zarysie pagórki), liczne głazy narzutowe. Z 12 jeziorami polodowcowymi, m.in.: Budzyńskie, Góreckie (z 2 wyspami), Skrzynka, Kociołek. Prawie wszystkie jeziora Parku są bogatymi w substancje mineralne jeziorami eutroficznymi. Występują w nich różnorodne zbiorowiska roślin wodnych i bagiennych. Najdalej od brzegu rozwijają się rośliny całkowicie zanurzone, np.: wywłócznik kłosowy, rogatek sztywny, wiele gatunków rdestnic. Bliżej brzegów znajdują się zbiorowiska roślin o liściach pływających, do których zaliczany jest zespół lilii wodnych z grążelem żółtym i grzybieniem białym. Brzegi jezior zajmują szuwary, złożone m.in. z takich gatunków, jak: oczeret jeziorny, pałka wąskolistna i szerokolistna, trzcina pospolita oraz tatarak zwyczajny. Odmienna roślinność występuje nad jeziorem Skrzynka, jedynym w Parku jeziorem dystroficznym (ubogim w składniki mineralne). Skupiają się tutaj zbiorowiska torfowców, które gęstym kożuchem wkraczają na taflę jeziora, powodując jego zarastanie. W parku spotyka się także łąki, z których do najpiękniejszych należą barwne łąki trzęślicowe. Ten przebogaty zespół form krajobrazu aluwialnego, zebranych na stosunkowo niewielkim obszarze, prof. Adam Wodziczko (pierwszy rzecznik utworzenia na tym terenie parku narodowego), nazwał prawdziwym muzeum form polodowcowych.Przyroda Parku jest zagrożona ze względu na bliskość Poznania i jego przemysłu. Niekorzystny wpływ wywołała też gradacja brudnicy mniszki w latach 1982-84. Ponieważ drzewostany sosnowe rosną głównie na siedliskach lessowych, istnieje konieczność intensywnej przebudowy lasów Parku (co dość mocno jest obecnie realizowane na bazie odnowień naturalnych). Przewiduje się, że do końca wieku sosna przestanie być gatunkiem dominującym. Stopniowo też usuwa się gatunki obce, wprowadzone w XIX i XX w., jak: dąb czerwony, sosna Banksa, sosna wejmutka, W Parku znajduje się Muzeum Przyrodnicze przy ul. Wczasowej 1 w Puszczykowie oraz placówka naukowa. Na obszarze Parku 34 drzewa oraz 1 głaz narzutowy (Głaz Leśników) objęto ochroną jako pomniki przyrody. W Parku wyznaczono 5 szlaków turystycznych o łącznej długości 81 km. Wielkopolska - kraina historyczna w zachodniej i środkowej Polsce, położona głównie w dorzeczu Warty oraz częściowo środkowej Odry i dolnej Wisły. Pod względem fizycznogeograficznym Wielkopolska obejmuje trzy regiony: na północ Pojezierze Wielkopolskie , na południe Pojezierze Leszczyńskie i Nizinę Wielkopolską oraz południową część Pojezierza Pomorskiego, środkową część Pradoliny Toruńsko - Eberswaldzkiej, wschodnią część Pojezierza Lubuskiego, pradoliny Warciańsko - Odrzańskiej i Obniżenia Milicko - Głogowskiego. W IX -X w. obszar ten stanowił terytorium państwa Polan z ośrodkiem w Gnieźnie. Na przełomie XII i XIII w. znany pod nazwą Moior Polonia tj. Wielka Polska. Roślinność Na terenie parku stwierdzono występowanie około 1100 gatunków roślin naczyniowych, 200 gatunków mszaków, 150 gatunków porostów, 350 gatunków glonów, 400 gatunków grzybów wyższych. Główny element flory stanowią gatunki eurosyberyjskie, m.in. sosna zwyczajna (jej udział w lasach wynosi 70%), a także liczne rośliny runa leśnego, jak np.: czworolist pospolity czy konwalia dwulistna, oraz gatunki środkowoeuropejskie, np.: dąb szypułkowy, grab pospolity, naparstnica zwyczajna, pięciornik biały. Z roślin północnych wymienić można zimoziół północny - relikt epoki lodowcowej. Wpływy łagodnego, wilgotnego klimatu Europy Zachodniej zaznacza się obecnością gatunków o charakterze atlantyckim: wiciokrzew pomorski, wąkrota zwyczajna, pięciornik płonny. Do roślin związanych z klimatem łagodnym należy również rzadkie drzewo - jarząb brekinia tzw. brzęk. Ubogie gleby bielicowe porastają bory sosnowe i sosnowo-dębowe bory mieszane. Na bogatszych glebach brunatnych rosną m.in. kwaśne dąbrowy, lasy dębowo-grabowe (grądy), a na siedliskach cieplejszych świetliste dąbrowy. Wilgotne i żyzne czarne ziemie w pobliżu jezior i cieków wodnych zajmują łęgi wiązowo-jesionowe, a tereny zabagnione olsy z panującą olszą czarną oraz zarośla z krzewiastych wierzb i kruszyny. Prawie wszystkie jeziora parku należą do bogatych w składniki mineralne tzw. jezior eutroficznych. Występują w nich różnorodne zbiorowiska roślin wodnych i bagiennych. Odmienna roślinność występuje nad jedynym w parku dystroficznym (ubogim w składniki mineralne) jeziorem Skrzynka, gdzie skupiają się zbiorowiska torfowców, które gęstym kożuchem wkraczają na taflę jeziora powodując jego zarastanie. Zwierzęta Fauna parku charakteryzuje się bogactwem gatunków należących do rozmaitych grup systematycznych. Najbogatsza jest fauna bezkręgowców, wśród których najliczniej reprezentowane są owady liczące ponad 3 tysiące gatunków. Lasy obfitują w chrząszcze. Są wśród nich zarówno gatunki chronione (jelonek rogacz, kozioróg dębosz), jak i groźne szkodniki drzew leśnych (m.in. szkodniki sosny - cetyniec większy, cetyniec mniejszy, przypłaszczek granatek oraz drwalnik paskowany). Bogaty jest świat pajęczaków. Z bardziej interesujących gatunków stwierdzono występowanie tygrzyka paskowanego, największego w Polsce przedstawiciela rodziny krzyżykowatych oraz pająka topika - jedynego w kraju gatunku spędzającego całe życie pod wodą. W jeziorach występują liczne okonie, leszcze, liny, szczupaki oraz węgorze. Na obszarze parku występują wszystkie gatunki płazów spotykanych na terenach nizinnych Polski oraz 5 gatunków gadów: gniewosz, zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka i jaszczurka żyworodna. Ptaki w parku reprezentowane są przez ok. 190 gatunków lęgowców i przelotnych. Z rzadko spotykanych wymienić należy kraskę, zimorodka i dzięcioła czarnego. Z ptaków drapieżnych można zauważyć wśród lasów i łąk kanię czarną, w pobliżu pól myszołowa zwyczajnego, a przy bagnach błotniaka stawowego. Na obszarze parku występuje ponad 40 gatunków ssaków w tym m.in. ryjówki i liczne gatunki nietoperzy. Kultura materialna i turystyka Do najcenniejszych zabytków na terenie parku należą: drewniany kościół w Łodzi z XVII w. oraz kościoły w Puszczykowie, Stęszewie i Wirach. W Szreniawie i Trzebawiu zachowały się do dziewiętnastowieczne dwory. Ciekawym obiektem są też ruiny zamku zbudowanego w 1827 r. przez Tytusa Działyńskiego na wyspie Zamkowej na Jez. Góreckim. Park jest odwiedzany przez ponad milion turystów rocznie. Przez jego teren biegnie pięć znakowanych szlaków turystycznych. Wyznaczono 7 tras wycieczkowych, pozwalających na poznawanie nie tylko wartości przyrodniczych, ale także kulturowych tego terenu. Bogactwo flory i fauny parku przedstawia ekspozycja w Ośrodku Muzealno-Dydaktycznym Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach
04.07.2013
