Fort IV im. Stanisława Żółkiewskiego w Toruniu - standardowy fort artyleryjski położony w Toruniu przy ulicy Chrobrego. W przeszłości nosił nr II i nazwę Yorck od imieni a pruskiego feldmarszałka von Wartenburga. Od wyzwolenia Torunia w 1920 nosi imię Stanisława Żółkiewskiego. Zbudowany w latach 1878-1884 z betonu i cegły na planie pięciokąta stanowił część północno-wschodniej linii obrony miasta, w szczególności ochraniał dworce kolejowe Toruń-Mokre i Toruń-Północ. Wzniesiony wg najnowszych zasad sztuki artyleryjskiej mógł przetrwać półroczne oblężenie, przeznaczony był dla załogi złożonej z dwóch kompanii piechoty oraz obsługi stanowisk artyleryjskich (łącznie około ośmiuset osób), zakwaterowanych w 31 pomieszczeniach mieszkalnych. Na terenie obiektu znajdowało się 14 dział średniego kalibru oraz w różnych okresach od 15 do 22 dział ciężkiego kalibru położonych w dwóch bateriach skrzydłowych razem ze schronami dla ich obsługi. Ogień z dział fortecznych mógł sięgać w okolice Papowa Toruńskiego i dzisiejszej dzielnicy Grębocin - obiekt nigdy jednak nie spełnił swoich militarnych zadań. Na terenie fortu zachował się tradytor i 9 schronów piechoty. W ostatnich latach zrewitalizowane zostały dwa stanowiska obserwacyjne (piechoty i artylerii) z obrotowymi wieżami. Fort IV, jeden z nowocześniejszych w twierdzy toruńskiej, jako jedyny miał dodatkowe zewnętrzne obmurowania kaponiery zewnętrznej oraz fosy, zaś dojazdu doń bronił żelazny most zwodzony wiodący do głównej bramy wejściowej. W latach 90. XIX wieku i w latach 1911-1914 przeszedł dodatkową modernizację: zamurowano część okien w pomieszczeniach mieszkalnych i wszystkie otwory okienne w dwóch pomieszczeniach technicznych, pozostałe wyposażono w pancerne okiennice. Całość otoczono drutem kolczastym.
Michał • 12.08.2008
